Turandot

Thomas Van Deursen

Leestijd: 5 min.

Drie levensgevaarlijke raadsels, twee onmogelijke liefdes, één onsterfelijke partituur: duik in het verhaal van Turandot en beluister alvast enkele muzikale hoogtepunten, geselecteerd en becommentarieerd door dirigent Ouri Bronchti.

Ouri Bronchti: Toen ik Turandot voor het eerst hoorde, ervoer ik de openingsmaten als een shock. Zoals wel vaker bij Puccini krijg je geen echte ouverture, of zelfs maar een preludium. Er zijn slechts een tiental maten voor de eerste gezongen noten weerklinken – we duiken meteen de actie in. Vanuit muzikaal oogpunt is dat begin erg ruw. De eerste noten in unisono maken het niet makkelijk om een duidelijke toonsoort te bepalen en bij de derde noot is er al meteen een tritonus. Met het gebruik van de Chinese gong en de xylofoon voegt Puccini ook al snel een oosters tintje toe. Hij gebruikt een serie akkoorden in d-klein, waarover hij een cis-groot legt, wat een zeer dissonant en brutaal effect oplevert. We schrijven 1924. Uiteraard bestond er toen al “pittigere” muziek, met meer gedeconstrueerde harmonieën, en Puccini zal ook altijd in een zeer tonale stijl blijven componeren, maar toch klinkt dit begin bijzonder spannend.

Eerste bedrijf

Wie met prinses Turandot wil trouwen, moet drie raadsels beantwoorden. Wie faalt, betaalt met zijn leven. Zo vergaat het ook de prins van Perzië, die bij het opkomen van de maan zal worden onthoofd.

Ouri Bronchti: In het midden van deze intense openingsscène, krijg je ineens een etherische passage, waarin het kinderkoor een eerste keer te horen is. Het bevindt zich volgens de aanwijzingen in de partituur in de coulissen en wordt begeleid door gongs, een celesta en twee saxofoons, een instrument dat destijds nog heel nieuw was en uiterst zeldzaam werd gebruikt in de opera. Deze passage baadt in een andere, bijna onschuldige muzikale kleur. Door de kinderen niet op de scène te zetten, maakt Puccini van hen ook geen concrete personages. Ze zijn als het ware eerder een innerlijke stem, een vage herinnering. Het koor op het podium begeleidt hen met gesloten mond, wat echt een betoverende sfeer creëert. Puccini componeerde dit stuk op basis van een melodie uit een muziekdoosje dat iemand voor hem uit China had meegebracht. Zoals veel andere componisten in zijn tijd werd hij erg geboeid door het oriëntalisme, dat na de Wereldtentoonstellingen in Parijs in zwang was geraakt. Puccini heeft daarbij de verdienste dat hij voor Turandot niet zijn fantasie de vrij loop heeft gegeven, maar op zoek is gegaan naar echte traditionele Chinese melodieën.

Onder de aanwezigen zijn de slavin Liù en haar blinde meester, die struikelt te midden van het tumult. Een jonge, onbekende prins schiet de oude meester te hulp en herkent in hem zijn vader, de overwonnen koning Timur, naar wie hij op zoek was. Liù herkent op haar beurt de prins, op wie ze heimelijk verliefd is sinds die haar ooit, lang geleden, een glimlach gunde. De menigte begroet de opkomende maan met een ijzige stilte. Net schreeuwde het volk nog om bloed, nu smeekt het Turandot om medelijden, maar die geeft geen krimp en stemt woordeloos in met de executie. De onbekende prins is betoverd door Turandot en besluit haar kost wat kost voor zich te winnen, tot ontsteltenis van Liù en Timur. Hoewel de drie ministers Ping, Pang en Pong nog proberen om de prins om te praten, blijft die vastberaden en kondigt hij zichzelf met een slag op de gong aan als de nieuwe huwelijkskandidaat.

Tweede bedrijf

Ping, Pang en Pong klagen over Turandots bloedige heerschappij. Hun gedachten dwalen af naar het idyllische plattelandsleven, totdat de rumoerige menigte die zich rond de onbekende prins verzameld heeft hen terugroept naar de realiteit. De oude keizer Altoum (in deze productie een keizerin) probeert de prins zijn wens om Turandot te veroveren uit het hoofd te praten, maar die laat zich niet ontmoedigen. Turandot komt op en vertelt het verhaal van haar voorouder, prinses Lo-u-Ling, die brutaal werd mishandeld en vermoord.

Ouri Bronchti: Hoe zouden we deze grote vocale entree van Turandot kunnen overslaan? Afgezien van haar stilzwijgende optreden in het eerste bedrijf blijft de prinses bijna een uur lang onzichtbaar. Haar eerste gezongen nummer komt er precies halverwege de opera. Er wordt wel veel over haar gesproken, en dan nog vaak vreselijke dingen. Puccini bouwt zo een immense spannings- en verwachtingsboog op, die nu met volle kracht wordt losgelaten. Zijn opera-aria’s zijn doorgaans vrij kort, maar hier zingt Turandot meteen de langste aria van de hele opera. Die biedt ons de kans om echt tot haar geest door te dringen, een genuanceerd psychologisch portret te schetsen. Turandot vertelt het verhaal van haar voorouder Lo-ou-Ling, die verkracht en vermoord werd. Je voelt dat ze geobsedeerd is door dit verhaal en door het lijden van haar voorouder. De muziek is absoluut subliem, ook al zijn er heel weinig melodieën. Zowel in de middennoten als in de hoge noten horen we bewegingen die de zang nauwlettend volgen, vaak heel eenvoudig, en die in een spookachtige sfeer baden. Heftige, hartverscheurende intervallen begeleiden het moment waarop de prinses het gekrijs van Lo-ou-Ling oproept of wanneer ze verklaart: “Mai nessun m’avrà” (“Niemand zal mij ooit bezitten”).

Uit wraak heeft Turandot voor zichzelf besloten dat geen enkele man haar ooit zal bezitten. Eén voor één stelt ze de onbekende prins de drie raadsels, die hij – tot haar afgrijzen – telkens juist beantwoordt. De menigte barst uit in vreugde en de prinses smeekt haar vader (in deze productie haar moeder) tevergeefs om haar niet tot een huwelijk te dwingen. Dan doet de prins aan Turandot een tegenvoorstel: als zij vóór zonsopgang zijn naam te weten komt, geeft hij haar alsnog haar vrijheid terug.

Derde bedrijf

Stemmen klinken door de nacht: “Op straffe van de dood zal niemand slapen totdat de naam van de onbekende prins is ontdekt.” Ping, Pang en Pong proberen eerst de prins om te kopen, en dreigen dan samen met de menigte met gruwelijke marteling indien hij zijn naam niet prijsgeeft. Timur en Liù worden weggeleid, omdat men vermoedt dat zij meer weten over de onbekende prins. Als Turandot verschijnt, antwoordt Liù dat alleen zij de identiteit van de prins kent en deze nooit zal onthullen. Zelfs als de soldaten dreigen haar te martelen, zwijgt ze in alle talen. Onder de indruk van haar standvastigheid vraagt Turandot wat Liù de kracht geeft om zich te verzetten. Het is de liefde, antwoordt ze. Als de druk onhoudbaar wordt, zegt Liù tegen Turandot dat ook zij ooit zal begrijpen wat liefde is en pleegt dan zelfmoord. Geschokt door de dood van Liù draagt de menigte haar lichaam weg in een rouwstoet, gevolgd door de volledig onthutste Timur. Turandot en de onbekende prins blijven alleen achter…

Ouri Bronchti: Liù is de echte heldin van deze opera. Puccini gaf haar drie aria’s, meer dan aan de andere twee hoofdrollen. Toegegeven, het zijn korte aria’s, maar ze zijn oneindig mooi. Liù is de “pucciniaanse” heldin bij uitstek: puur, tragisch, bereid om zichzelf op te offeren voor een onmogelijke liefde. Haar zelfmoord en de klaagzangen van Timur zijn de laatste noten die Puccini heeft gecomponeerd. Een es-klein-akkoord dat wordt herhaald door de strijkers, met daarboven heel zacht de piccolo. Het is een soort sublieme begrafenismuziek, geïnspireerd op een traditionele Chinese melodie die voorbehouden was aan de keizers. De jonge slavin krijgt hierdoor een adellijke status, wat doet denken aan de manier waarop bijvoorbeeld ook Mozart de rollen van bedienden heeft benaderd. Bij de wereldpremière van Turandot hield dirigent Arturo Toscanini precies hier op. Het slot van de opera, dat werd gecomponeerd door Franco Alfano op basis van Puccini’s laatste schetsen, speelde hij niet. De dood van Liù is in zekere zin dus ook de dood van Puccini. Hij overleed in Brussel en ik vind het heel ontroerend dat ik deze muziek uitgerekend in de Munt mag spelen.

Vertaling: Jeroen De Keyser