Benvenuto Cellini

1. Naar het leven van een beroemde beeldhouwer en edelsmid

Stel: je staat voor een kathedraal, een schilderij, een standbeeld of een ander eeuwenoud ontzagwekkend kunstwerk. Overvalt je dan soms ook de vraag in welke omstandigheden ze zijn vervaardigd? Hoe het leven van de makers er moet hebben uitgezien? Voor wat zijn eerste grote opera zou worden, dook Hector Berlioz (1803-1869) in de autobiografie van de Florentijnse beeldhouwer en edelsmid Benvenuto Cellini (1500-1571), om er een geromantiseerde ontstaansgeschiedenis uit te puren van diens beroemdste standbeeld: Perseus met het hoofd van Medusa, dat zich vandaag op de Piazza della Signoria in Firenze bevindt.

Het moet gezegd dat het leven van deze renaissancekunstenaar alles had om een romantisch componist te fascineren. Zijn buitengewone talent, in het bijzonder als edelsmid, leverde hem de gunsten op van de hertog van Mantua, de Franse koning François I, het huis De' Medici en verschillende pausen. Maar hij was ook een bijzonder opvliegend man, die al op zestienjarige leeftijd vanwege vechtpartijen uit Firenze verbannen werd, meermaals in de cel belandde en maar liefst vier moorden zou hebben gepleegd, ingegeven door wraak of professionele naijver.

In de opera, op een libretto van de Franse toneelschrijvers Léon de Wailly en Auguste Barbier, geeft paus Clemens VII deze Benvenuto Cellini de opdracht om voor het einde van het carnaval een bronzen standbeeld van Perseus te maken. Op zoek naar roem en fortuin aanvaardt hij zonder aarzelen de commissie, hoewel het zijn atelier ontbreekt aan tijd en metaal. De voltooiing van het werk wordt verder belemmerd door Cellini’s tumultueuze liefdesleven: hij is smoorverliefd op Teresa, de dochter van de schatbewaarder van de paus, Balducci. Helaas wil deze laatste dat zijn dochter trouwt met Fieramosca, een rivaliserende kunstenaar en vanaf dan dus ook Cellini’s liefdesrivaal.

2. Een Brusselse première voor Berlioz

“Om kort te gaan, de opera werd opgevoerd. De ouverture werd overdreven enthousiast onthaald, en al de rest werd met bewonderenswaardige eensgezindheid en energie uitgefloten”. Zo blikt Berlioz in zijn erg lezenswaardige memoires terug op de première van Benvenuto Cellini. Het werk had inderdaad heel wat potentieel om het publiek te verwarren: een extravagant libretto dat ver afstond van de verhaalstof die doorgaans populair was in de Franse grand opéra, een moreel laakbare maar toch innemende kunstenaar als protagonist en een visionaire structuur die de operanummers met vloeiende en gedurfde overgangen aan elkaar bond... Niettegenstaande al zijn kwaliteiten maakt het werk geen repertoire en werd het nog nooit in de Munt opgevoerd. Hoog tijd om dit onrecht ongedaan te maken en het Brusselse publiek te laten kennismaken met deze sensationele partituur.

Alleen: welke partituur precies? Zoals wel vaker in de 19de eeuw liet de componist namelijk geen definitieve versie na, maar wel verschillende varianten. Er is de originele partituur, bekend als ‘Parijs 1’. Er is de gecensureerde versie die bij de première werd gespeeld, bekend als ‘Parijs 2’. En er is de zogenaamde Weimar-versie, verrijkt met wijzigingen die Franz Liszt in de jaren 1850 had voorgesteld. In de Munt zal de opera worden uitgevoerd volgens de structuur van ‘Parijs 2’, met een pantomimescène uit ‘Parijs 1’ en enkele overgangen uit de Weimar-versie.

3. Meeslepende muziek

Wat Victor Hugo was voor de literatuur en het theater, was Berlioz voor de muziek en de opera: een rusteloos, vurig en hoogst origineel icoon van de Franse, romantische avant-garde. Benvenuto Cellini illustreert perfect zijn voorliefde voor indrukwekkende, zelfs kolossale bezettingen, kleurrijke orkestraties en een stijl die, vrij van elk academisme, ruimte maakt voor de expressie van hoogstpersoonlijke gevoelens. Dit resulteert in een grote melodische vindingrijkheid, massieve koorscènes en vocale partijen die het uiterste vergen van de solisten – vooral die van Cellini zelf is een echte killer role.

4. Anything goes!

Met de keuze voor Benvenuto Cellini als eerste officiële productie van haar artistieke programmering wou Christina Scheppelmann het Brusselse publiek graag laten kennismaken met een radicaal vernieuwend werk, dat een echte breuk betekende in de geschiedenis van de Franse opera. Ze vertrouwde deze productie toe aan een andere Muntdebutant: Thaddeus Strassberger, een regisseur die zich niet laat afschrikken door de exuberantie van dit grandioze werk. Bekend om zijn maximalistische benadering van theater en opera, omarmt hij onbevreesd het carnavaleske universum van Benvenuto Cellini, en levert hij een bijzonder flamboyante productie af met slechts één motto: anything goes!

5. Het titanenwerk van de Muntateliers

Trek met die slagzin naar de Ateliers van de Munt, en je weet dat alle technische en creatieve expertise van onze vakmensen er zal worden aangesproken. Al meer dan een jaar zijn ze volop bezig om deze productie vorm te geven. De hoofdstructuur van het decor, geïnstalleerd op een draaiplatform, neemt het volledige volume van ons podium in en krijgt een gigantisch geschilderd en oplichtend cyclorama als achtergrond. Het hele decor werd vooraf digitaal gevisualiseerd met behulp van 3D-ontwerpsoftware zoals die in de bouwsector wordt gebruikt. Het hoofdmodel werd vervolgens in verschillende delen opgesplitst, die elk afzonderlijk werden bewerkt om een uiterst nauwkeurige digitale uitsnede mogelijk te maken. Verschillende bustes, een gigantische voet, een strijdwagen, een replica van het Colosseum: het beeldhouwatelier is er al maanden mee in de weer. De meeste van deze elementen zullen vervolgens in ons schilderatelier een marmeren patina krijgen. Vanuit de toneeltoren zal een SPQR-teken neerdalen waarvan elke letter bijna twee meter breed is, palmbomen en wolken met oplichtende contouren, vergulde acrobatiedoeken waaraan vier figuranten zullen zweven... Anything goes, indeed.

Een van de bijzonderheden van het decorontwerp voor Benvenuto Cellini is dat het tussen de verschillende teams een nog intensere samenwerking vereist dan doorgaans het geval is. Zo zijn voor de carnavalscène verschillende kostuums voorzien van speciale effecten die door onze rekwisiteurs zijn gemaakt, zoals confetti-explosies, prothesen waaruit liters wijn spuiten of het lichaam van een centaur dat aan een strijdwagen is vastgemaakt. Kostuumontwerper Giuseppe Palella heeft meer dan zestig kleurrijke modellen vervaardigd, die elk personage uit de productie gedetailleerd weergeven. Daarbij komen nog pyrotechnische effecten en een uitgebreide horizontale videomapping die het hele decor bedekt en bedoeld is om rook, vlammen of wolken weer te geven. Om dit ambitieuze project tot een goed einde te brengen, heeft ons geluids- en videoteam het volume van het imposante decor digitaal vereenvoudigd tot een cilindervorm en opgedeeld in verschillende segmenten die vervolgens afzonderlijk kunnen worden 'geanimeerd' door maar liefst vijf projectoren.

Vertaling: Koen Van Caekenberghe